Μια αντιφατική συμβίωση

Πεζογραφία και Ζωγραφική στη ζωή και στη τέχνη

Νίκη Καραγάτση - Χανιά

"Ο κόσμος της Ν. Καραγάτση δεν υπάρχει πλέον», καταλήγει ο Αγγελος Δεληβοριάς στο κείμενό του, «ή πάντως η τρέχουσα εικαστική ευαισθησία αδυνατεί να τον ανακαλύψει, να τον καταλάβει και να εμπνευστεί από αυτόν. Είναι ο κόσμος της καθημερινότητας, όπως τον συλλαμβάνει μια συνείδηση, που έχει το χάρισμα να βρίσκει τους σπινθήρες της ομορφιάς μέσα στα χαλάσματα των γλυκών αναμνήσεων, αλλά και να τον ανασταίνει μέσα από τα ερείπια των τραυματικών βιωμάτων. Γι' αυτό και τα έργα της, σαν τα βιβλία εκείνα που κρατούμε στα ράφια της ψυχής μας, θα μας χαρίζουν την παρηγοριά της προσφυγής, όποτε θα νιώθουμε την ανάγκη της λύτρωσης από τη δυναστεία του ασήμαντου και την καταπίεση του ευτελούς".

Η Νίκη Καρυστινάκη Καραγάτση, γεννήθηκε το 1914 στη Χώρα της Ανδρου. Ηταν το δεύτερο παιδί του καπετάνιου Λεωνίδα Καρυστινάκη. Το 1917 μετακόμισε με την οικογένειά της στην Αθήνα και η Νίκη παρακολούθησε τα μαθήματα των πρώτων τάξεων στη Σχολή Κωνσταντινίδη. Σε ηλικία περίπου 12 ετών άρχισε να ζωγραφίζει. Το 1931 γράφτηκε, μετά από εξετάσεις, στο Προκαταρκτικό Τμήμα της Σχολής Καλών Τεχνών. Δάσκαλοί της υπήρξαν ο Μαθιόπουλος, ο Γερανιώτης, ο Αργυρός και ο Παρθένης. Το φθινόπωρο του 1935 και ενώ άρχιζε η πέμπτη και τελευταία χρονιά των σπουδών της, γνώρισε και ερωτεύτηκε τον νεαρό συγγραφέα Δημήτρη Ροδόπουλο, ο οποίος με το ψευδώνυμο Μ. Καραγάτσης έχει μόλις αρχίσει την επιτυχημένη σταδιοδρομία του. Ο γάμος γίνεται σύντομα και η Νίκη αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη Σχολή.

Η μετέπειτα ζωή της Ν. Καραγάτση περνάει με μεγάλες δυσκολίες, που οφείλονταν στα προβλήματα που της δημιουργεί η υγεία της, ο δύσκολος χαρακτήρας του Καραγάτση, ο πόλεμος και η Κατοχή, κυρίως, όμως, οι ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής της, που της δημιουργούν ένα αδιέξοδο και δεν της επιτρέπουν πια να ζωγραφίζει. Λίγο μετά την απελευθέρωση, η Ν. Καραγάτση αρχίζει δειλά να ζωγραφίζει και παρακολουθεί τα απογευματινά μαθήματα χαλκογραφίας του Κεφαλληνού. Λίγο αργότερα, διακόπτει τα μαθήματα χαρακτικής, αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στη ζωγραφική και έρχεται πάλι σε επαφή με τους παλιούς συναδέλφους της.

Νίκη Καραγάτση - Ο Δημήτρης με το κόκκινο

Το 1950, μετά από πολλές πιέσεις του Σπύρου Βασιλείου, πήρε μέρος στην έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας «Στάθμη» και το 1956 αποφασίζει να κάνει την πρώτη ατομική της έκθεση στην αίθουσα Πέην. Οι καλές κριτικές, η θετική ανταπόκριση του κοινού και ο ενθουσιασμός των συναδέλφων της, της δίνουν κουράγιο. Για πρώτη φορά, ο Καραγάτσης αντιμετωπίζει με ενδιαφέρον τη ζωγραφική της γυναίκας του. Αυτός, όμως, που την ενθαρρύνει ουσιαστικά αυτά τα χρόνια είναι ο Γ. Τσαρούχης. Η σχέση τους γίνεται πολύ στενή. Συχνά, τα απογεύματα η Νίκη πηγαίνει στο ατελιέ του και τον παρακολουθεί να ζωγραφίζει, συζητούν για ζωγραφική, καμιά φορά τον βοηθάει, όταν ετοιμάζει σκηνικά και κοστούμια.

Το 1958, ο Καραγάτσης παθαίνει ένα οξύτατο έμφραγμα. Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ βαριά άρρωστος. Κλείνεται στον εαυτό του και αρχίζει να γράφει το «10», ενώ η Νίκη ζωγραφίζει ακούραστα στην Αίγινα, στη Χαλκίδα, στην Πύλο, στο Μεσολόγγι. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1960, ο Καραγάτσης πεθαίνει, αφήνοντας το «10» ημιτελές. Το 1963 η Ν. Καραγάτση εκθέτει με επιτυχία στην γκαλερί «Ζυγός» και αρχίζει με το φίλο της Β. Βασιλικό τη δακτυλογράφηση του «10», που κυκλοφορεί το 1964. Το 1969 εγκαινιάζεται η γκαλερί «Ωρα» με συμμετοχή των ζωγράφων: Ν. Καραγάτση, Γ. Μανουσάκη, Α. Φωκά, Φ. Τάρλοου. Στην ίδια γκαλερί θα γίνουν οι επόμενες ατομικές εκθέσεις της Ν. Καραγάτση το '74 και το '77.

Το φθινόπωρο του 1972 άρχισε η μεγάλη περιπέτεια της υγείας της, που τελείωσε με το θάνατό της, το 1986. Τα τελευταία 14 χρόνια, όμως, υπήρξαν τα πιο δημιουργικά. Αφιερώνεται στη ζωγραφική της, που ολοένα γίνεται πιο απλή, πιο ουσιαστική, πιο προσωπική. Το ενδιαφέρον της στρέφεται κυρίως σε τόπους, χώρους, αντικείμενα, ανθρώπους που γνωρίζει και αγαπά. Οπως σημειώνει η Αγάπη Καρακατσάνη: «Η Ν. Καραγάτση, όταν ήρθε γι' αυτήν η ώρα της κρίσης, το 1972, άρχισε να αποκαλύπτει σταδιακά, όπως τα ζούσε, την αγωνία της, τις αμφιταλαντεύσεις της και την προσωπική της λύτρωση. Αφησε την ψυχή της να οδηγεί το χέρι της ελεύθερα και τα όρια ανάμεσα στους τρόπους ζωγραφικής έκφρασης διαλύθηκαν σαν ομίχλη κάτω από τον ήλιο. Ο σπαραχτικός αποχωρισμός της από το πατρικό σπίτι και το γενέθλιο νησί, από τα ταπεινά αντικείμενα που τη συντρόφεψαν πιστά και τα αποχαιρετά με χάδια αγάπης, η ταύτισή της με το Δημήτρη, η σύνδεσή της με τη ζωή που όλο αρχίζει και την ανερμήνευτη ατέλειωτη θάλασσα που είναι πάντα ίδια και διαφορετική, η κρυφή της μοναξιά, ο διχασμός της ανάμεσα στο επερχόμενο τίποτα και στην πίστη της για αέναη ζωή έχουν δοθεί με το πινέλο της με αμεσότητα συνταρακτική. Σε όλα αυτά έχει δώσει μορφή κι όλα αυτά έχουν το μέτρο, γνωρίσματα ελληνικά, που ελευθερώνουν, λυτρώνουν και διαφυλάσσουν την αξιοπρέπεια και το ήθος του ανθρώπου ως την ύστατη ώρα και πέρα από αυτή, όπως μια αττική επιτύμβια στήλη, μια βυζαντινή Σταύρωση, ένας λαϊκός θρήνος. Και σ' αυτόν το δρόμο φαίνεται ότι η Νίκη Καραγάτση έμεινε πάλι μόνη».

Νίκη Καραγάτση - Νεκρή Φύση με τον Αη Γιώργη - Κόντογλου

Αναδρομική έκθεση ζωγραφικής της Νίκης Καραγάτση (1914 - 1986) εγκαινιάστηκε πριν λίγες μέρες στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγ. Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου) του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας. Πρόκειται για μία έκθεση ξεχωριστή, ένα έργο, που, όπως σημειώνει ο Αγ. Δεληβοριάς στο βιβλίο - λεύκωμα «Νίκη Καραγάτση» (εκδόσεις «Αγρα»), «δεν κεντρίζει το ενδιαφέρον των εμπόρων της τέχνης, δεν αναδεικνύεται σε καταλόγους δημοπρασιών, δεν εξωραΐζει τα σαλόνια του νέου χρήματος. Μέσα σε τετραγωνικά χιλιόμετρα των πολυτελών επαύλεων της Εκάλης, δύσκολα θα έβρισκαν βέβαια τη θέση τους πίνακες ταπεινοί, με περιορισμένες διαστάσεις και συγκρατημένη εκδηλωτικότητα. Ακριβώς, όπως δύσκολα θα μπορούσε να αναμεταδοθεί ένα αισθητικό μήνυμα παθητικής αντίστασης απέναντι στην ισοπεδωτική ομοιομορφία των συρμών, εχθρικό προς την προκλητικότητα της ευκολίας».

Εκφραστικότητα και Λυρισμός - Αρχική δημοσίευση rizospastis.gr 👉