Ο Ζητιάνος του Καρκαβίτσα

Η έννοια του κακού στον Ζητιάνο του Καρκαβίτσα

Ανδρέας Καρκαβίτσας

Ο Ζητιάνος Ανδρέα Καρκαβίτσα (Α΄ έκδοση,1897)

Notion of Evil in Karkavitsas Beggar

Οι έννοιες του "καλού" και του "κακού", διαρκώς δημιουργούν σύγχιση στο νου μας και δεν μας αφήνουν σε ησυχία. Ο τρόπος διαφυγής είναι να αποδεσμευτούμε από τα γεγονότα που βρίσκονται στην αντίληψη μας και να συνδεθούμε με τον παρατηρητή των γεγονότων.

Ο Ζητιάνος του Α. Καρκαβίτσα έχει ως πρωταγωνιστή έναν Έλληνα ζητιάνο, τον Τζιριτόκωστα. Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα λογοτεχνικά πρόσωπα της Ελλάδας, μέχρι την εμφάνιση του Αλέξη Ζορμπά, του Καζαντζάκη. Η ιστορία του ζητιάνου είναι ιδιαίτερα επίκαιρη γιατί αναφέρεται σε μια εποχή ιδιαίτερων ανακατατάξεων, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών παρουσιάζοντας αναλογίες με τη σημερινή κρίσιμη κατάσταση που βιώνουμε. 

Η ιστορία διαδραματίζεται την περίοδο της προσάρτησης της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881 και της δημιουργίας των νέων συνόρων του Ελληνικού κράτους. Αυτά τα χρόνια αλλά και τα επόμενα που θα ακολουθήσουν το σημαντικότερο ζήτημα ήταν η διάδοχη κατάσταση των περιουσιών των Τούρκων που αποχωρούσαν πλέον από τη Θεσσαλία και πουλούσαν την περιουσία τους στους λίγους πλούσιους Έλληνες, με αποτέλεσμα οι φτωχοί κολίγοι, που μέχρι τότε ζούσαν καλλιεργώντας τη γη, να χάνουν τώρα και τα λίγα προνόμια που είχαν. 

Η ανακατάταξη του πλούτου ακολουθεί πάντα ένα μεγάλο πόλεμο και πάντα εις βάρος των αδυνάτων. Κάτι που ενισχύεται ακόμα περισσότερο από την αμάθεια, την έλλειψη μόρφωσης και τις προλήψεις, καθιστώντας τον άνθρωπο έρμαιο και αντικείμενο εκμετάλλευσης κάθε πανούργου, επιτήδειου και ισχυρού. Αυτό λοιπόν που καθιστά την ιστορία αυτή επίκαιρη, παρά τις όποιες αδυναμίες και ελλείψεις του ανθρώπου, είναι η ‘εν δυνάμει’ βούλησή του να αντιστέκεται στο κακό, σε αυτό που θέλει να τον αφομοιώσει, να τον καταστρέψει, να τον εξαφανίσει; εξετάσεις που οι Έλληνες ως λαός έχουν στα γονίδιά τους να δίνουν πολύ συχνά και άλλοτε να χάνουν, άλλοτε να κερδίζουν, πάντα όμως να αγωνίζονται για να το επιτύχουν.

Το κύριο πρόσωπο του μυθιστορήματος, ο ζητιάνος ονόματι Τζιριτόκωστας, αφού ξυλοφορτωθεί από τον τελωνοφύλακα Βαλαχά, θα προκαλέσει τη συμπόνια των κατοίκων που θα του προσφέρουν φιλοξενία και τροφή. Την επόμενη μέρα, ο ζητιάνος θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των γυναικών του χωριού, με τα «θαυματουργά βοτάνια» του, και θα κατορθώσει να πουλήσει, το «αγαπόχορτο», το «σερνικοβότανο» και άλλα βοτάνια, καθώς και υλικά για ξόρκια και για μαγικά, παίρνοντας σε αντάλλαγμα ό,τι πιο ακριβό έβλεπε ότι είχε το κάθε σπίτι, που θα το μεταπουλούσε και θα γέμιζε με χρυσές λίρες.

Αδιάφορος και ασυγκίνητος για τη μοίρα και την τύχη αυτών των γυναικών θα δώσει βοτάνια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν και στο θάνατο, ενώ θα καθοδηγήσει επιδέξια όλο το χωριό, άντρες και γυναίκες να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του· να εκδικηθεί δηλαδή το ξύλο που έφαγε από τον τελωνοφύλακα και παίζοντας με την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία τους, να τους καθοδηγήσει να βάλουν φωτιά στο σπίτι που μένει για να τον κάψουν ζωντανό. Τέλος, θα βάλουν φωτιά και στο μεγάλο σπίτι του μπέη, οπότε παρεμβαίνουν οι ελληνικές Αρχές και οι Τούρκοι αφέντες της περιοχής, οδηγώντας όλους τους άντρες στη φυλακή της Λάρισας.

"Η Φόνισσα" με την Ζακυνθινή Φραγκογιαννού, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, και "Ο Ζητιάνος" με τον Θεσσαλό (Λάρισα) "Τζιριτόκωστα" του Ανδρέα Καρκαβίτσα, είναι τα δύο έργα σταθμός, που τόλμησαν να περιγράψουν με πρωτοπόρα "σημειολογικά" στοιχεία την απόλυτη έννοια του Κακού

Δικαίωμα στο Όνειρο - Μουσική Κώστας Νικολόπουλος