Στου Χατζηφράγκου

Κοσμάς Πολίτης - Στου Χατζηφράγκου

Cosmas Politis - At Hatzifragou

Κοσμάς Πολίτης (1888-1974)

Τέλος πάντων, κάτι πρέπει ν' αγαπάει κανείς σ' αυτό το κόσμο. Μπορείς να ζήσεις δίχως να σ' αγαπάνε, μα όχι δίχως ν' αγαπάς —Κοσμάς Πολίτης "Στου Χατζηφράγκου"

Στο βιβλίο πρωταγωνιστής είναι η Σμύρνη, η πατρίδα του συγγραφέα, που έχει πια καταστραφεί. Άλλωστε η έκδοση συμπίπτει με τα σαράντα χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή και μοιάζει με μνημόσυνο. Δεν περιγράφεται όμως η πτώση ούτε η καταστροφή της αγαπημένης πόλης, αλλά η ακμή της, με κέντρο μια γειτονιά με Έλληνες του Χατζηφράγκου. Κι έτσι, ενώ στην Ερόικα, το σκηνικό αποτελεί σύνθεση στοιχείων από υπαρκτές πόλεις (κυρίως, όπως λένε οι μελετητές, της Σμύρνης και της Πάτρας, όπου έζησε ο συγγραφέας), Στου Χατζηφράγκου, ο Πολίτης χρησιμοποιεί, ακόμη και στον τίτλο, πραγματικές τοποθεσίες και περιστατικά

Ο σκοπός εδώ δεν είναι να δοξαστεί μια ηρωική ηλικία, όπως στην Ερόικα η εφηβεία, αλλά μια πόλη, που όπως και η παρέα των εφήβων της Ερόικας, υπάρχει στη μνήμη. Και αυτή τη μνήμη ανασταίνει ο συγγραφέας με ευθύτητα και τιμιότητα. Επιλέγει τη Σμύρνη των παιδικών του χρόνων, που είναι η Σμύρνη της ακμής, αφού αυτήν γνώρισε.
Σ’ αυτήν έζησε, πήγε σχολείο, δούλεψε, παντρεύτηκε. Έφυγε λίγες μέρες πριν την καταστροφή και σαν πρόσφυγας «είχε τον τρόπο του».

Κοσμάς Πολίτης (Ψευδώνυμο, του Παρασκευάς Ταβελούδης - γιος του εμπόρου Λεωνίδα Ταβελούδη από τη Λέσβο και της Καλλιόπης το γένος Χατζημάρκου από το Αϊβαλί) γ. 1888 Αθήνα - θ. 1974 Αθήνα (ενδιάμεση διαμονή Σμύρνη (1890-1922 /32 έτη).

Αν και το μυθιστόρημα γράφτηκε το 1962, παραμένει σύγχρονο με μοντέρνα δομή. Η όποια αποσπασματικότητα, ισορροπεί από την εσωτερική συνοχή, ενώ οι πολλές περιγραφές και οι άπειρες λεπτομέρειες είναι απαραίτητες για να στηθεί το σκηνικό, να κινηθούν οι ήρωες και να αρχίσουν να ανασαίνουν με λέξεις στο  χαρτί. Παντού στο έργο είναι εμφανής η λεπτή ειρωνεία του αφηγητή για τα ανθρώπινα και οι οξυδερκείς σχολιασμοί, ενσωματωμένοι στη ροή της αφήγησης. Ο συγγραφέας δεν το παίζει έξυπνος. Η στόχευση στο μικρό και καθημερινό, έτσι ώστε να αποκαλυφθεί το μεγάλο χωρίς ρηχότητα και βερμπαλισμούς, χαρακτηριστικό του μοντέρνου μυθιστορήματος, επιλέγεται εδώ συνειδητά από τον συγγραφέα, όπως διευκρινίζει άλλωστε και ο ίδιος, υπονομεύοντας ειρωνικά την παραδοσιακή μεγαλοστομία της λογοτεχνίας:

Στου Χατζηφράγκου - Κοσμάς Πολίτης

Η αφήγηση τραβάει στο τέλος της. Αλήθεια, κρίμας, εδώ μέσα δεν περίσσεψε χώρος για όσια και ιερά, για τάφους και για κλέη των προγόνων, για ένδοξα πεδία μάχης – ή για κίονες ιωνικούς, παλαίστρες και αμφιθέατρα, για βυζαντινές εικόνες αμύθητης αξίας, για κώδικες, χρυσόβουλα και αρτοφόρια και αδαμαντοκόλλητες μίτρες και πατερίτσες.

Δεν απόμεινε θέση για όλα αυτά: φαίνεται πως από τότες κιόλας, πριν εξήντα χρόνια, οι καθημερινοί άνθρωποι, με τις καθημερινές έγνοιες και τις μικροχαρές τους, με τις αντιλήψεις τους, ακόμα και με τα παραστρατήματα και με τ’ ανόητα καμώματά τους, είχαν αρχίσει, από τη δύναμη και μόνο των πραγμάτων, να διεκδικούνε την πρώτη θέση και να παραμερίζουν τις παραδεγμένες συμβατικές αξίες μέσα στη μνήμη που ιστορεί.

Και μάλιστα, σαν άνθρωποι ανεπιτήδευτοι, αφήνουν να βγαίνει ελεύθερο το δραματικό στοιχείο, αρτυσμένο και με κάποια ειρωνεία, δίχως να το κωμικοποιούν οι καθιερωμένες μεγαλορρημοσύνες. Φυσικά, υπάρχουν και θεατές, ας πούμε, που δεν καταλαβαίνουν τίποτα, αν δεν συνοδεύεται από φουσκωμένα λόγια.

Στου Χατζηφράγκου (σελ. 233-4)

πηγή: biblionet.gr